چنگیز شکوری
کارشناس ارشد ژئوپلتیک
بر اساس مصوبه سومین همایش اقتصادی خزر که در بهمن ماه سال گذشته در تهران منعقد گردید و با ابتکار و رهبری و تلاش‌های دکتر هادی حق شناس استاندار گیلان اولین اجلاس استانداران کشورهای حاشیه خزر یعنی روسیه، جمهوری های آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان به میزبانی جمهوری اسلامی ایران به تولیت استان گیلان و حضور ۵ استان دیگر ساحلی شمالی و جنوبی کشورمان و حضور وزرا و مقامات عالی رتبه دیپلمات در تاریخهای سه شنبه ۲۷ و ۲۸ آبان (۱۸ و ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵) در شهر تاریخی رشت برگزار می گردد.
خزر نه تنها به عنوان عامل مشترک جغرافیایی ۵ کشور ساحلی اهمیت دارد بلکه در ژیوپلتیک کشورهای حاشیه خود، شرق آسیا، آسیای مرکزی، قفقاز، خاورمیانه، روسیه، اسکاندیناوی و اروپا و کشورهای حاشیه خلیج فارس و شبه قاره هند تاثیرگذار است.
این اجلاس در سه محور ۱- اقتصاد، سرمایه گذاری و توسعه منطقه ای، ۲- ترانزیت، لجستیک و توسعه کریدور شمال_جنوب و ۳- محیط زیست، شیلات و احیای زیست بوم دریای خزر در حال برگزاری است.
اگرچه هدف اجلاس فراهم سازی بستری پایدار برای همکاری‌های تجاری، اقتصادی و ترانزیتی عنوان شده، ولی گیلان به مهد تولد منطقه گرایی جدیدی بر مبنای دریا محوری (دریای خزر) و بر پایه همگرایی و تبادل تجربیات و گسترش روابط بین استانهای ساحلی تبدیل گردید.
این اولین تجربه گران‌سنگ همگرایی منطقه ای بین استانهای همسایه دریایی شمال کشور است که با همت استان گیلان راه را برای منطقه گرایی جدید دریا محور بر مبنای دریای خزر هموار می سازد.
از دستاوردهایی اجلاس منطقه ای اعتماد متقابل در بستر فهمی مشترک بر مبنای سوابق تاریخی و فرهنگی و منافع جمعی است و این دیپلماسی منطقه ای استانی بسیار کاربردی تر از تفاهم نامه های کلی بین کشورها خواهد بود.
در بحث اقتصاد و توسعه منطقه ای استانهای”خزریان” نقشی بنیادین دارند، به ویژه راه‌های دریایی، تکمیل کریدور شمال_جنوب که اروپای شمال غربی و روسیه را به جنوب و جنوب شرقی آسیا، کشورهای حاشیه خلیج فارس و شاخ آفریقا متصل می نماید.
از دریای خزر و استانهای ساحلی آن، مسیرهایی راهبردی عبور می‌کند که نه‌تنها جغرافیا، بلکه سرنوشت اقتصادی و فرهنگی ملت‌های پیرامونی را به یکدیگر پیوند می‌دهد. دریاچهٔ خزر در حقیقت چهارراه بزرگ ارتباطی منطقه و ایران، مرکز ثقل این پیوندهای تاریخی و راهبردی است.
نقشی که آسیای مرکزی را به سواحل آزاد و شبه‌قاره را به اروپا و روسیه متصل می‌کند
در حوزهٔ اقتصاد نیز راه‌های دریایی، خطوط راه‌آهن و مسیرهای شوسه، نقش کلیدی در تبادلات تجاری کشورهای منطقه با همسایگان و دیگر بازیگران جهانی دارند. توسعهٔ لجستیک، صادرات، واردات و صنعت توریسم، وابسته به امکان‌سنجی دقیق ظرفیت‌های استانهای ساحلی، تجهیز بنادر، ساماندهی ایستگاه‌های حمل‌ونقل و استانداردسازی مسیرهای ارتباطی در امتداد سواحل خزریان است.
توجه جدی به مسائل زیست‌محیطی دریای کاسپین
چالش‌های محیط‌زیستی دریای خزر امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند اقدام مشترک پنج کشور ساحلی است. کاهش سطح آب تا حدود دو متر، خطر خشکیدن بنادر—به‌ویژه در شمال خزر—خشک‌شدن تالاب‌های پیرامونی، آلودگی‌های نفتی، ورود فاضلاب‌ها به رودخانه‌ها و دریا، تهدید زیست آبزیان، پیامدهای تغییرات اقلیمی و دستکاری در مسیرهای طبیعی رودخانه‌ها و منابع تغذیه‌کنندهٔ این پهنهٔ آبی، همگی هشدارهایی جدی‌اند که بدون همکاری منطقه‌ای قابل مهار نخواهند بود.
آغازی بر فصل تازه‌ای از دیپلماسی منطقه‌ای
بی‌تردید، نخستین اجلاس استانداران حاشیهٔ خزر، سرآغاز روندی جدید در دیپلماسی منطقه‌ای است؛ روندی که نقش دولت‌های محلی را در تقویت تفاهمات فرهنگی، گسترش مبادلات اقتصادی و به‌ویژه رونق توریسم میان پنج کشور ساحلی پررنگ‌تر خواهد کرد. پیوندهای انسانی، تاریخی و فرهنگی میان مردمان این کشورها، با چنین نشست‌هایی ژرف‌تر شده و آگاهی و علاقهٔ ملّت‌ها به میراث مشترک افزایش خواهد یافت.
خزر، پل دوستی و توسعه منطقه‌ای
این اجلاس با شعار «خزر، پل دوستی» و با محور توسعهٔ منطقه‌ای در استان گیلان برگزار می‌شود؛ رویدادی که نشان از توان رهبری دیپلماتیک استاندار گیلان و ظرفیت این استان در ایفای نقش راهبردی در عرصهٔ روابط بین‌الملل در سطح دولت‌های محلی دارد.
