به نام خداوند مهربان
منت خدای را عروجل که طاعتش موجب قربت است و شکر اندرش مزید نعمت …

*این کوزه چومن عاشق زاری بوده است
دربند سر زلف نگاری بوده است
این دسته که بر گردن او می بینی
دستی است که بر گردن یاری بوده است

حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری مشهور به خیام فیلسوف ،ریاضیدان ،منجم و شاعر ایرانی به تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۴۲۷ در زمان حکومت سلجوقیان در نیشابور چشم به جهان گشود .خیام دانشمند (همه چیز دان) بود و در دنیا شناخته شده می باشد .جرج ساتین او را بزرگترین ریاضیدان همه قرون وسطی می داند، جایگاه علمی خیام اگرچه برتر از جایگاه ادبی نامبرده می باشد اما رباعیات خیام در دنیا زبانزد می باشد.

*می در کف من نه که دلم در تابست
وین عمر گریز پای چون سیمابست
دریاب که آتش جوانی آبست
خوش دار که بیداری دولت آبست*

ادوارد فیتز جرالد رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرده است.

*نیکی و بدی که در نهاد بشر است
شادی و غمی که در قضا و قدر است
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل
چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است*

تقویم امروز ایرانی حاصل تلاش خیام است که درزمان جلاالدین ملک شاه سلجوقی بودمحاسبه گردیده است که به تقویم جلالی معروف است، رباعیاتی چون:

می خور که بزیر گل بسی خواهی خفت
بی مونس و بی حریف وبی همدم و جفت
زنهار بکن، مگو تو این راز نهفت
هر لاله که پژمرده نخواهند شکفت …

باعث شده بود که بعضی از افراد خیام را عارفی بی قید و بند بدانند ولی خیام تا آخر عمر و لحظه وداع از زندگی مانند یک معتقد مذهبی زندگی کرد.

تقدیر برای خیام چنان نوشته بود:
تا در تن تست استخوان و رگ و پی
از خانه تقدیر منه بیرون پی
گردن منه، ار خصم بود رستم زال
منت مکش، ار دوست بود حاتم طی

شهرت خیام باعث شده بود که چندین فیلم به نام خیام در دنیاتولید شود.
۱_فیلم عمر خیام سال ۱۹۵۶ آمریکا
۲_فیلم میراث دار سال ۲۰۰۵ آمریکا…
حتی بعضی از کشورها یادبودهای به نام خیام نام گذاری کرده اند
۱_یک هتل در تونس
۲_رستورانی در اتیوپی …

بخاطر ستاره شناس بودن یکی از حفره های ماه به افتخار خیام به نام عمر خیام نامگذاری شده است.

خیام در اواخر عمر به نیشابور برگشت.

افسوس که نامه جوانی طی شد
وان تازه بهار زندگانی دی شد
آن مرغ طرب که نام او بود شباب
فریاد ندانم که کی آمدو کی شد .

از دی گذشت هیچ ازو یاد مکن
فردا که نامده است بیداد مکن
برنامده وگذشته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن

روایتی مشهور است که در حین مطالعه به نزدیکان گفت که جماعت را بخوانند تا وصیت کنم پس از وصیت نماز گزارد و در سجده ذکر می کند که خدایا می دانی که تو را به اندازه ای که در وسعم بود شناختم پس مرا رحمت کن پس از گفتن این ذکر جان به جهان آفرین تسلیم کرد .

چون عمر به سر رسد چه بغداد و چه بلخ
پیمانه که پر شود چه شیرین و چه تلخ
خوش باش که بعد از من و تو ماه بسی
ار سلخ به غره آید ار غره به سلخ .

چون فوت شوم بباده شویید مرا
تلقین زشراب ناب گویید مرا
خواهید به روز حشر یابید مرا
ازخاک در میکده یابید مرا

یادمان باشد مرگ برای همه است و سیف فرغانی می گوید :
هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد
هم رونق زمان شما نیز بگذرد
….زین کاروان سرای بسی کاروان گذشت
ناچار کاروان شما نیز بگذرد.

درپایان باید اذعان کرد دانشمندان و ادبای بزرگی چون ابن سینا ،ذکریای رازی ،مولوی و حافظ…از افتخارات این مرزو بوم هستند که هر کدامشان برای اعتلا و ارتقای این مملکت زحمات زیادی کشیده اند قدر داشته هایمان را بدانیم .
موفق باشید و سربلند
سهراب حسینی ریک
کارشناس ادبیات فارسی