به نام ایزد منان

محل تولد ساز تنبور در شوش دانیال

« تنبور » یکی از سازهای باستانی ایران زمین است که بیشتر در نواحی غرب و شرق ایران رایج است. از قرائن و شواهد تاریخی و یافته های باستان شناسی بر می آید که این ساز، قدمتی ۶۰۰۰ ساله دارد و مهم ترین سند تاریخی در اثبات ادعای مذکور، مجسمه ای است که در حین حفاری در حوالی مقبره حضرت دانیال نبی، واقع در شوش دانیال در استان خوزستان، به دست آمده و این مجسمه نشانگر دو مرد نوازنده است که در دست یکی از آنها تنبور قابل تشخیص است و قدمت این اثر به قبل از ظهور حضرت موسی(ع) یعنی به ۳ الی ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد.

هم اکنون تنبور را در بین اقوام مختلف آسیای میانه و سرزمین های اسلامی با نام های «دومبرا» ، «چونگور» ، «تونبره» ، «تنبورا» ، «تامبور» و «تنبور» می توان یافت. این ساز در شرق و غرب ایران و در نواحی طبرستان، ری و دیلم به وفور، و در نواحی شمال عراق و سوریه و شهرهای مرزی ترکیه در حد کمتری با نام ها و شکل های مشابهی دیده می شود.

قابل توجه همه‌ی بزرگان پژوهشگر، موسیقی دانان، موسیقی خوانان، نویسندگان و در یک کلام دست اندرکاران هنر موسیقی این سرزمین اهورایی و اساطیری بی نظیر و بی بدیل؛ که ریشه در فرهنگ و هنر و عرفان و تمدن کهن این قوم باستانی یعنی قوم تالش دارند.

باستحضار می رساند براساس بررسی ها و پرسش های انجام گرفته از معمرین و اهل فن همچون: زنده یاد استاد امان الله بیگ کاظمی تاسکوهی، زنده یاد حسن رضا زینعلی شالمایی ماسال، زنده یاد سید جلال حبیبی کلوری _ لیپا، زنده یاد میرزا لطف الله وزیری شاندرمن تالش، زنده یاد استاد حجت اسدزاده شیخ نشین _ کوره جان، زنده یاد حاجی قلی امیراحمدی شیخ نشین شاندرمن و… از توابع شهرستان ماسال توالش؛ که اینگونه افراد از اسناد معتبر و ارزشمند هر جامعه ای می باشند؛ ساز بسیار گوش نواز و دلنشین تنبور ذاتا و اصالتا مربوط به سرزمین تالش نبوده و نیست. و باستناد مصاحبه انجام شده با استاد حجت اسدزاده چاپ شده در (شماره ۴۴) مجله “سرزمین نوروز” (شماره ۵ ویژه شاندرمن) به صراحت اعلام داشته که یکی از سازهایی که در حدود ۲۰۰ سال پیش به منطقه تالش وارد شده است، تنبور می باشد.

این ساز نیز همچون ساز های تار، ویلون، سنتور، سه تار و… ساز وارداتی به سرزمین تالش بوده و تنها ساز منحصر به فرد و به یادگار مانده از دوران باستان تالش، نی هفت بند تالش (تالشه له له) می باشد که ریشه در فرهنگ و هنر و عرفان و تمدن کهن این قوم باستانی داشته که پرده های آئینی موسیقی دلنشین تالش همچون شَوَه چَرَه، لار پِکرده پرده، وَرَما، کوچ و… با نوای روح نواز و عرفانی نی هفت بند تالشه له له در دامان طبیعت نواخته می شود؛ که سازی گوش نواز و خوش صوت بوده که همواره مورد توجه و پسند خاص و عام قرار گرفته است. و قوم باستانی تالش دارای ساز های جانبی دیگری نیز همچون: نی لَبَک، کوچییَه ساز، بلبله فوزَه و…  می باشد.

آنچه مسلم است افرادی با اهداف خاص برای داغ کردن بازار کارشان به ویژه با توسل به روابط ناصحیح و ناصواب، این ساز تنبور را به سرزمین و قوم کهن تالش نسبت داده اند و به قول خودشان آن را ثبت میراث فرهنگی و ملی نیز نموده اند؛ و مسئولین و دست اندرکاران موضوع مربوطه در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان گیلان و همچنین مسئولین و دست اندرکاران اداراتی را که در لوای این روابط همکاری نموده اند، الزاما باید از اقدامات صورت گرفته تجدید نظر نموده و ثبت ساز تنبور به نام تالش را ابطال و نی هفت بند تالش (تالشه له له) را جایگزین آن نمایند؛ که امری بسیار ضروری، به جا و پسندیده می باشد.

که در این راستا در لوای ارتباط های ناصواب و ناصحیح، متاسفانه خیلی کارهای غیرقانونی بصورت تصنعی شکل قانونی را به خود می گیرند که به هیچ وجه صحیح نمی باشد.

جالب توجه اینکه ساز تنبور هیچ زمانی وارد شهرستان ماسال (ماسال) و فومنات و شفت که همواره مهد فرهنگ و هنر بوده، نشده  است؛ که خود مزید بر علت می باشد.

قابل ذکر است بعضی از دوستانی که با مطبوعات سروکار دارند و…. تعجیل نکرده، و با سرعت بیش از حد خود را وارد دست انداز های شکننده نکنند. زیرا اساسا کاری عقلایی نیست.

به عنوان مثال: وجه تسمیه واژه چلمه سرا در مصاحبه می بایست کمتر از ۱ دقیقه و یا ۳۰ ثانیه گفته می شد و اگر همه‌ی جوانب آن ذکر می گردید، به قول معروف مثنوی هفتاد من کاغد می شد. گرچه خارج از مصاحبه به همه‌ی جوانب اشاره گردیده، و از طرفی چون این بنده حقیر حدود ۸ سال افتخار خدمت اداری در سیستان و بلوچستان را داشته ام با واژه “چیلیم” که شاید مختص آنجا نیز باشد، کاملا آشنایی دارم و هیچ نیازی به تکرار واژه های نامأنوس و غیر وارد نیز نبوده است.

تقی اسکندری تاسکوه

تماس: ۰۹۱۱۷۴۹۶۰۵۸